XVI. mendetik aitzina aunitz izan ziren Ameriketara, etorkizun hobe baten bila, joan ziren euskaldunak, baina gehien-gehienak XIX. mendean joan ziren. Azken horietako bat Piarres Luro (1) lapurtarra daukagu, Ameriketan Pedro Luro izenaz ezaguna egin zena.

1.- Ameriketako lehen urteak.-

Zenbaiten ustetan, Piarres Luro Nafarroa Behereko Gamarte herrikoa zen, baina Frantzisko Grandmontagne Otaegi kazetari eta idazle gipuzkoarraren iritziz, berriz, Luro lapurtarra zen, 1820. urtean Saran jaioa.

Hamazazpi urte zituela, hau da, 1837. urtean, Buenos Airesera iritsi zen sakelan libera bakar batzuk eramanez. Berehalaxe lanean hasi zen eta zenbait urteren buruan ezkontzeko behar zuen diru adina atzeman zuen. Tamalez, dena ebatsi zioten, eta lehen bezain pobre gelditu zen. Aurre egin nahian zaldi bat erosi eta garraioan aritu zen zenbait urtetan. Horrela lortutako diruari esker, gurdi zahar bat erosi eta pertsonak garraiatzeko erabili zuen. Geroxeago, gurdia utzi eta autobus bat jarri zuen bere tokian. Lanak sosak ekarri zizkion eta sosa horiei esker ezkondu ahal izan zen bere ahaidea zen Pradere andereño euskaldunarekin.

Handik zenbait urtetara, bere koinatuarekin batera, Buenos Airesetik hirurehun kilometro hegoalderago dagoen Dolores izeneko hirian biltoki bat zabaldu zuen. Baina, Luro ez zen erraz konformatzen zen gizona, eta ongi zihoakion negozioa koinatuaren eta emaztearen ardurapean utziz Panpetara abiatu zen behi azienda bat ustiatzera.

2.- Luroren proposamen ospetsua.-

Gaur Argentinan maiz entzuten den arabera, behin, Lurok, Panpetatik barrena zaldiz ibiltzen ari zela, bere lurretan zuhaitzak landatzen ari zen estantziero (2) (estantzia = Panpetako arrantxoa) batekin egin zuen topo. Hizketan hasi orduko Lurok famatua egin den proposamena egin omen zion: Lurok nahi adina zuhaitz landatu ahal izango zuen estantzieroak horretarako propio utzitako berrehun hektareetan, eta azken honek ordainez zuhaitz bakoitzeko lau zentimo eman beharko zizkion eta hogeita lau fruitu-ondo bakoitzeko. Lurok euskaldun talde bat bildu zuen bere inguruan eta haien laguntzaz bost urtetan estantzieroaren bost hektareak zuhaitzez josi zituen. Lurok egindako lanaren ordaina eskatu, eta balioa bost hektareena baino askoz handiagoa zela ikusirik, estantzieroak airean bidali zuen. Orduan, Lurok auzitegietara jo eta irabazi egin zuen; horren ondorioz, estantzieroak bost hektareak eman zizkion ordain gisa.

3.- Luroren aberastea.-

1840. urtean Buenos Aireseko mendebaldeko lurraldeak erdi hutsik zeuden, bat ere populatu gabeak. Lur elkorrak omen ziren eta oso balio gutxikoak. Rosas diktadorearen eta etengabeko iraultzaren garaia zen. Eskualde hartako estantzietan zakurrak eta behiak, libre eta basati bizi ziren, multzotan ibiltzen ziren alde batetik bestera. Estantzieroek soka-lokarriz harrapatu, hil eta larrutu egiten zituzten. Larrua baliatzen zuten dirua egiteko, baina haragia bertan behera uzten zuten, deusetarako ustiatu gabe. Hura dena ikusirik, Lurok proposamen bat egin zien hango estantzieroei; behiak harrapatzeko eta komertzializatzeko baimena eskatu zien eta ordain gisa, harrapatzen zuen behi bakoitzeko hamar peso argentinar emango zizkiela agindu zien. Hauek barreari ezin eutsiz, onartu egin zuten eta baldintza gisa, harrapaketarako han ohikoa zen, behin jaurtiz gero, behien hanketan korapilatzen zen hiru bolako lokarri sistema erabili beharko zuela ezarri zioten.

Lurok estantzieroek jarritako baldintza onartu zuen. Bere lagun euskaldunak bildu zituen eta honako plana egituratu zuen: Hiru hilabetetan, zaldi trostan ibiltzea debekatu zuen bere menpean jarritako lurralde haietan. Zaldizkoak lasai ederrean ibiltzen ziren, eta horrela behi basati haiek ohitu egin ziren zaldiekin. Horrela, Lurok eta bere unai euskaldunek harrapatze kopuru itzela lortu zuten, 35.000 buru inguru garaiko kroniken arabera. Behi gatzatze-lantokietara eraman zituzten eta behi bakoitzeko hogeita hamar peso ordaindu zizkioten. Negozio honi esker izugarri aberastu zen.

4.- Luroren asmo berriak.-

1862. urtean indiarren lurrekin mugatiar zen Bahia Blancara abiatu zen. Hura ikusi bezain pronto eskaintzen zituen ustiatze posibilitateez jabetu, Buenos Airesera itzuli, eta Mitre jeneralari honako asmoa azaldu zion: Hirurehun euskaldunez osatutako kolonia bat eraiki nahi zuen hango lurretan, eta horretarako 100 legoa (25.000 hektarea) behar zituen. Legoa bakoitzeko 1000 libera ordaintzeko prest zegoen. Badirudi Argentinako lehendakariak aurkeztutako proiektua hitzez onartu ziola, eta orduan Luro Euskal Herrira itzuli zen, Nafarroa Beherera hain zuzen ere, beharrezkoak zituen euskaldunak biltzera. Berrogeita hamar bat familia bildu zituen, eta berarekin batera, Argentinara eraman. Zoritxarrez, lehendakariak ez zuen bere hitza osoki bete. Lurrak bai eman zizkien esandako prezioan, baina kolonia eraikitzeko baimenik ez. Hori dela eta, lurrak hara joandako behe-nafarren artean banatu zituzten, eta familia bakoitzak bere ustiaketari ekin zion. Gaur, horien ondorengoak guztiz aberasturik daude, orduan 1000 liberetan erositako lur legoak orain 500.000 libera inguru balio du-eta.

5.- Luroren azkenak.-

Lurok diru aunitz egin zuen artilea eta larrua salduz. Rio de la Plata inguruan eskualdeko larru lantegirik handienaren jabea izatera iritsi zen. Geroxeago, Peralta Ramos jaunak egindako bainu – etxeak erosi zituen eta negozio biribila suertatu zitzaion. Gaur bertako jabeak Piarres Luroren ondorengoak dira, eta negozio hori dela eta, arrunt aberasturik bizi dira. Heriotzaren orduan honako ondasunak utzi zituen bere seme-alaben artean banatzeko: 375.000 hektarea lur, 300.000 ardi eta 150.000 behi.

Lurok, bere bizitzan zehar, 2000 euskaldun inguru eraman zituen Argentinako bere negozioetan aritzera. Hauek izugarri maite zuten, eta Luro beti izugarri ongi portatu zen bere gizonekin, diru-laguntzak eta mailegu ezin hobeak eskaintzen zizkielarik. Gehien-gehienek dirua egin zuten Luroren itzalpean.

Luroren ospea izugarri handia zen Argentina osoan. Behin euskal jatorrizko Zubiaurre gautxo aberatsari Luroz galde egin omen zioten eta berak honela erantzun omen zuen: Argentinan bi gautxo daude bakarrik, Piarres Luro euskalduna eta ni neu.

Luroren seme-alabek ere ospe handia lortu zuten. Semerik zaharrena Buenos Aires probintziako Diputatu Ganberako lehendakaria izatera iritsi zen. Bigarren semea, berriz, Panpetako gobernadorea izan zen. Eta hirugarrena diputatua eta Argentinako Finantza Batzordeko burua.

———————————-

1. Luro: Mendietako zuloak, muinoen arteko zuloak.

2. Estantziero: Panpetako arrantxeroa.