Egiari zor, bada urte saldoa euskal ipuinak -euskarazkoak, esan nahi baita- aztertzeari eman niola. Urte horien joanean hainbat ikerketa eta artikulu -ez asko- bete ahal izan dut. Ez nago seguru zerk erakarri ninduen ipuingintzara, baina mugarri bat jartzekotan, Iñaki Aldekoak 1993an kaleratu zuen Euskal ipuinen antologia (Alberdania) lan hartan jarriko nuke. Liburu hark, bat-batean, gazteagoa nintzelarik egin izan nituen irakurketara itzularazi ninduen, erdaraz egiten nituen atzerriko ipuingile klasikoen irakurketa haietara. Aldekoaren antologiak, gainera, ez zidan ipuingintza klasikorik erakutsi, modernoa, literarioa eta bizia baizik; euskaraz idatzia ere, euskal idazle garaikideek idatzia, alegia. Lehenengo begi kolpean eder begitandu zitzaidan gure ipuingintza modernoa, artean niretzat ezezagunegia zen hura. Urte zenbaitsu lehenago erdi atxilo nengoen Maroko kostaldeko uhartera Obabakoak izeneko artefaktua ailegatu zitzaidan. Nondik hartu ere ez nekien, Obabatik edo akaso Villamedianatik. Edonola ere, gogoa beti Bagdad urrun hartan neukan, Bagdad-eko morroia ipuinari esker, amerikarren lehergailuak Bagdad-eko zeru urdinetik etengabe jausten ziren bitartean. Horretan, eta agian Negu gorriak taldearen hitzetan ere gogoa neukan plantatuta… “Sarriren ipuin obsesibo bat bezala maite zaitut”.
Ostean etorri ziren Labayru Ikastegiko eskolak, ahozko literaturaren gainean, baita euskal idazle klasikoen gaineko eskolak ere. Elizako usain zaharmindua zerien horiei guztiei, baina bazegoen -badago- horietan ere zer ikasi. Hala ere, bizitzaren alde basatira lerratu nintzen, barruan neraman Bukowski txikiak, edo agian Jon Miranderen plantak, martxa (eta borroka) eskatzen zidan. Eta horrela izkiriatu nituen neure lehenengo errelatoak, hasiera batean errealismo zikinetik erotismora lotsagabe zihoazenak. Behintzat, horiek idatzita unibertsitatea ordaindu ahal izan nuen. Asko ere ez nuen idatzi, baina, era berean, unibertsitatean literatura ikasketak abiatzeko nahikoa izan zen. Harrezkero, ipuingintzaren azterketa sormen literarioarekin partekatu izan dut, batean zein bestean apaltsu samar ibili banaiz ere, beti erretagoardian edota lubaki txikietan.
Denbora horretan, gehien bat, ipuingintza literario garaikidea landu badut ere, ez dut guztiz ahaztu gure ahozko tradizioko ipuingintza, ezta gure aspaldiko idazle klasikoena ere. Ezin gainera, gaurko ipuingintza ezin delako erabat azaldu aurreko tradizioak, ahozkoak edo idatziak, aintzakotzat hartu gabe.
Berantiarra da gure tradizio idatzia, ipuingintza modernoa horrelakoxea omen da. Baina, tradizioa izan badugu, balio eman behar diogu daukagunari. Von Humbolt-ek honela zioen gutaz 1801ean: “(…) Ningun pueblo lleva tan lejos quizás la pasión por los cuentos como los vascongados. Corren tambien una gran cantidad de ellos entre el pueblo y hasta hay diferentes clases (…)”. Ipuin asko eta ipuin mota asko nonbait. Izan ere, narratiba laburrari, edo lirika narratiboari, ez zaizkio generoak falta. Ipuina, kondaira, txistea, paradoxa, alegia, atsotitza… narratiba laburraren azpigeneroak ditugu. Literaturaren historian, ordea, batez ere olerkiei eta eleberriei eman zaie lehentasun. Narratiba laburra bigarren mailako generotzat hartu izan da, ez zaio aitortu genero “handiagoak” sortzeko izan duen eragina. Geure historia literariotik kanpo ere izan dugu, oraintsu arte eduki ere.
Horregatik, txoko honek eskaintzen didan aukera baliatuko dut gure narratiba laburraren historiaz, ipuinaz batik bat, zenbait lerro eta ohar idazteko.
Alvaro Rabelli, “Albar”