2019an, Pagola herriak jokatu zuen Frantxoa Casetek idatziriko Domingo Garat pastoral eder eta gogoangarria. Ainitz ikasi eta gozatu genuen uztailaren 28an edo agorrilaren 4an Pagola herrira hurbildu ginenok. Bi emanaldietan harmailak jendez mukuru izan ziren, eta 2020ko pastoralari begira itzuli ginen denok gure etxeetara. Jakin bagenekien Jean Louis Davantek idatzia zela eta süjeta berezi samarra zela, Abdelkader aljeriar buruzagi borrokalaria, frantsesak behin eta berriz zafratu zituena.

Baina, zoritxarrez, 2020. urtea ezohikoa izan zitzaigun. Txinan izurrite berria sortu eta planeta osora zabaldu zen fite, baita gure Euskal Herrira ere. Akabo gure bestak, akabo gure itxaropenak, akabo gure pozak, eta akabo Ürrüstoi-Larrabilen jokatu behar zuten pastorala! 2020 zorigaiztoko hori pasatu zen, eta 2021ean ez dugu ainitzez hobetu, hala ere, txertoa asmatu eta zabaldu dutenez, bestelako zirrikituak zabaldu dira hainbat kultur ekitaldi egiteko, eta horietako zirrikitu bat baliatuz, pastorala jokatu ahal izan da lau emanalditan: uztailaren 7an, uztailaren 30ean, agorrilaren lehenean eta agorrilaren 8an. Hori bai, osasun neurripean eta mila pertsonaren kopuru murritzarekin. Hala eta guztiz ere, aurten pastorala izan dugu, eta zelako ederra, gainera!

1.- Abdelkader süjetaren bizitza eta ekinbidea.-

Abdelkader ibn Muhieddine 1808ko irailaren 6an sortu zen garai hartan Otomandar Inperioaren menpe zen Aljeriako Guetna izeneko herrian, izen oneko familia baten baitan. Amak idazten eta irakurtzen irakatsi zion eta aitak erlijio eta filosofia kontuak, sufien jakintzak barne.

Gazte-gaztetik maila handiko hezkuntza jaso zuen, eta horrela legedia, gramatika, teologia eta zientzietako ezagupenak jorratu eta bereganatu zituen. Politikarekiko eta giristinoen erlijioarekiko ere, jakin-mina azaldu zuen beti, eta horien inguruko alorrak ere aztertu zituen.

1830ean frantsesek Aljeria okupatu zuten, eta berehala aljeriarrak altxatu ziren kolonizatzaile berrien aurka. Abdelkaderren aita makal zebilen osasunaren aldetik, eta hori dela eta, Abdelkaderrek, seme premua izanik, familia eta leinu guztiak bildu zituen bere adindupean. Bi urte berantago, hau da, 1832. urtean, bere jarraitzaileek sultan izendatu nahi izan zuten, baina berak ez zuen onartu, ez zegokiolakoan, eta orduan emir gisa hartu zuten. Garai hartan hogeita lau urteko gaztetxoa zen. Frantsesen kontrako jihad edo gerla saindua aldarrikatu eta hamabost urtez gidatu zuen, garaipen handiak lortuz. Hori dela eta, 1834an Desmichels hitzarmena izenpetu zuen frantsesekin nolabaiteko bakea bilatuz. Dena den, gatazkek betiko bidetik jarraitu zutenez, 1837an frantsesek hainbat lurralde Abdelkaderren aginte autonomoan utzi behar izan zituzten.

1839an frantsesak lurralde autonomoan sartzen hasi ziren, eta horrela gerla berria piztu zuten. Frantsesek bortizkeria handia erabili zuten: lurrak eta herriak errez, zapalketa gorria ezarriz eta gosetea sortuz eta zabalduz. 1847an Abdelkaderrek amore eman behar izan zuen eta hitzarmen berri bat egin nahi izan zuen inbasoreekin, baina frantsesek ez zuteni nondik inora onartu eta Abdelkader atxilotu zuten.

Bost urtez izan zuten preso eta libratu zutelarik, Ekialde Hurbilera hasieran eta Damaskora gero abiatu zen. Hortxe hasiera eman zion bere bizitzaren bigarren aldiari. Erlijiozko gogoeta sakonetan arras murgildu zen eta hainbat liburu mistiko zituen idatzi. Sirian bizi zelarik, giristinoen aurkako erasoak baretzen ahalegindu zen, eta ez ziren gutti izan Abdelkaderri esker bizia salbatu zuten giristinoak. 1883ko maiatzaren 26an zendu zen Damaskon.

Gaurko Aljeria librean aberriaren aitatzat hartzen dute. Hauxe da Jean-Louis Davantek pastoralerako hautatu duen süjetaren bizia. Eta zer ikusirik du Abdelkarrek euskaldunekin? Frantsesek bortxaz Iparraldeko mutilak eraman zituzten gerlara eta horietako ehun eta hiru hil ziren, horien artean hogeita bi zuberotar. Gainera, frantsesek Aljerian ezarri zuten sistema koloniala ez al da Ipar Euskal Herrian inposatu diguten berbera?

2.- Abdelkader pastoralaren nondik norakoak.-

Jean-Louis Davantek idatzi pastoral hau hogeita bost jelkaldiz eta hogei kantuz osatua da eta lau udalerriren arteko auzolanetik sortua da. Ainharbe, Sarrikota Pea, Ürrüstoi-Larrabile eta Ezpeize Ündüreine dira aipatu udalerriak. 2008an elkartu ziren lehen aldiz Xiberoko Jauna pastoral gogoangarria jokatzeko. Orduan, gaur bezala, pastoral idazlea Ürrüstoiko seme den Jean-Louis Davant izan zen eta Ezpeizen jokatu zuten, oraingoa berriz, Ürrüstoin. Orduz geroztik Xiberoko Jauna kultur elkartea sortu eta indartu dute. 2013ko maiatzaren 4an Aitzina Mintza izeneko ikusgarria jokatu zuten Ezpeizeko frontoi estalian, 2017an maskaradak antolatu zituzten eta aurten, hau da, 2021eko uztailaren 2an, Kükürükü izeneko haur pastorala jokatu zuten Ezpeizen. Aipatu beharra dago, azken honetan Lixozeko haurrek ere partu hartu zutela. Badute harrobia eta euskal kulturak badu geroa Pettarreko herri hauetan.

                    

Abdelkader pastoraleko errejenta Battitta Berrogain izan da eta Alain Merkapide süjeta. Mattilda Faurie izan da Abdelkaderren Kheira emaztea eta Allande Davant frantses armadako burua. Sophie Larrandabürü izan da kantu moldatzaile eta zuzendaria eta dantza asmatzaile eta trebatzaileak: Margot Etxegoihen-Faurie, Sandra Karrikondo-Erbinartegarai eta Denise Xalla. Arropen kontua Erramun Garzia-Zabalegik hartu du bere gain, azken hamarkadan Zuberoako pastoraletan ohikoa den bezala. Eta nola ez aipa, gainetik bada ere, pastoral hau egiteko parte hartu duten dendari edo josle, makila-egile, doinu-egile, dantzari, musikari, arizale edo aktore, heldu zein haur, guzti-guztiak, izurrite eta birus gaizto guztien gainetik, sekulako pastoral ederra egin baitute. Artelan ederra bere osotasunean. Beraientzat nire txalo eta esker ona.

Pastoral hau ez da ohikoa izan, zeren eta pastorala bi aldetan banatzen baita: urdinak eta gorriak. Urdinetan izaten da süjeta edo pertsonaia nagusia eta bereak, denak jende on eta gisakoak, eta gorrietan, berriz, jende gaiztoa, zakarra, trauskila, aurrekoen aurkako zuzena. Tradizioz urdina giristino edo kristauekin lotua izan da luzaz, eta gorria türka edo turkoekin, garai batean Europa kristauaren etsai handia izan zen inperio otomandarrarekin, alegia. Jean-Louis Davanten aburuz, hau ez da zuzena, eta pastoral honetan Abldelkader eta aljeriar matxino abertzaleak alde urdinean kokatu ditu eta frantses kolonizatzaileak alde gorrian. Ausardi handiko erabakia izan dela pentsatzen dut, frantses eskolaren bitartez, beti kontrakoa erakutsi baitzaie Iparraldeko euskaldunei. Pastoralean aipatzen den Aljeriako bigarren gerlan, 103 euskaldun hil ziren, bortxaz soldadu gisa eramanak izan zirenak eta horietatik 22 zuberotarrak ziren. Beraz, bazen tenorea orduan gertatu zena argitasunez aldarrikatzeko.

Aipa ditzadan jarraian pastoral honetan azaltzen diren hainbat zati esanguratsu. Sarrera moduko lehen perediküan pastoralaren nondik norakoak argitu zituzten: Gure trajeria honek franko min eginen züan / Aljeriako gure gerla xüxenka hartü bazüan. // Heroi bat maitagarria hortako dügü haütatü / horren arartez güdüka denboran beita hürrüntü. Abdelkader famatüa düala bi mente zen bizi / gazterik oldartü zeikün frantses konkistaren aitzi.

Laugarren jelkaldian Abdelkader Kheira ederrarekin ezkontzen da. Biziki polita da bien arteko solasaldia. Abdelkaderrek: Lilirik ederrena kaparren artean, hala zira maitea, neskatxen altean / baratzeak ützirik ühaitz bazterrean / basahüntza bezala, zabiltza alorrean. Eta Kheirak erantzun: Arrano gaztea düt ene maite hori / hegalez dabilazü bortü goren gainti / ikusi baiko zeitan bidealat etorri / botxü baten hegitik agur bat igorri.

Bederatzigarren jelkaldiaren ondoren artzain kantorearen tenorea izan zen, eta artzainak, ardi manex kaskabeltzak eta ohiko astoa oholtzara igo ziren kantari: Arbasoak bezala menteren mentetan / bakean gaude heben gure mendietan / gure kabaler esker bizitzen girare / aberats izan gabe hein bat irus ere.

Hemeretzigarren jelkaldian Davantek honako mezua ezarri du Abdelkaderren ahoan, kultu eta erlijio guztien baloreak goraipatuz: Adoratzen den oro Jinkoa da / eta hura dü adoratzen adorazale orok. / Otoitzen güziak Jinko bakoitxari bürüz doatza / nahiz itxüra desbardinez, / popülü bakoitxak Jinkoaren hitza / bere jitearen arabera üken beitu. Aldarrikapen berbera errepikatzn digu Müsülman eta kiristi izeneko kantu ederrean: Güdariak ützülirik erbestetik, itzaletik / xahar, emazte eta haurrak herrian kontsolatürik, / bakea gaur jünta hontan kanta dezagün goratik / algarrekin boztaria müsülman eta kiristiak.

Hogeita batgarren jelkaldian süjetaren heriotza dugu, eta Abdelkaderrek horrela kantatzen du, bere azken hitza hedatuz: Goresmen zuri Jauna mündüko nausia / Jinko güziz hon eta ürrikalmentütsüa / Azken sarri emaile bakoitx ahaltsüa, adoratzen zütügü otoi hel zakigü. // Eskerrak zuri Jauna denen izenean / otoi etxek itzazü bide xüxenean / benedika nezazü eta zurekin har / Allah Jinko handia, zinez Allahu akbar!

Soldadoa kexü izeneko kantuan frantses kolonizatzaileek Aljerian egin hilketa eta sarraski handiak adore handiz salatzen ditu: Zer ari gira heben, astoak bezala / gobernüak gezürrez honat bildü gütü / Aljeria gisala Frantziako dügüla / eta denen honetan behar begiratü. // Gaizki-egile zonbait omen badirade / bazter nahasle gaizto, inozent ehaile / herriaz eta sosaz nausitü nahian, / haien aitzi ordena zaintü behar nüan. // Hau ez dela gurea bertan ageri dü / Europatik hain hürrün, zinez arrotz gütü / hebenko popülüa, gihaur ez bezala, / etxen dago segürki, herritar fidela. // Ez da polizia lana, gerla zikina da / zibilen kontrakoa, bazterrik gabea / masakrea, tortüra, herrien hüstea / Noiz ürrentüko zaikü hebenko haitada?

Aipa dezadan bukatzeko, azken pederiküan zabaltzen diren hainbat mezu: Zaldün eder bat izan zen Abdelkader güdaria / horren güdükari esker zügüntü zen Aljeria // Müsülman eta kiristi ez dira berez etsaiak / alkarganako bideak zabal ditzagün nasaiak. // Mündü hobe batetara hortik igaran daiteke / alkarlanez dügün bila, justiziareki bake. // Bi xede horik bürüan ütziko zütüegü laster / züen batzarri ederraz har otoi mila bat esker.

Eta azken kantorean herritarren ahotik ematen zaigun mezu esperantzagarria: Hanitxen gisa, goxatü dügü ama lürraren altzoa / junpatze zere, goizik maitatü sorelküaren mintzoa / izate batez besarkatürik, irus hazirik gogoa, popülü bat da bere lürretan libertateaz mengoa. // Múndüan zehar, azkar entzüten popülüaren oldarra / heltzen delarik zentzü gabeko mehatxüaren sü garra / aintüz herria, norek ez liro züzenez higa indarra / askatasünak bezti artino betiko bakez biharra.

Bod Edmeren argazkia

3.- Nire iritzia pastoralaz.-

Ez ditut lerro hauek inolako kritikarik egiteko baliatu nahi, pastorala maite dut eta sobera ongi dakit zein lan handia dagoen pastoral guztien gibelean. Herri oso baten fruitu kolektiboa izaten da pastorala, eta kasu honetan lau herriren fruitu. Sekulako lana dute eginik, eta fruitu ederrak ekarri dituela iruditzen zait. Jean-Louis Davanten aldarrikapenak askatasunaren aldeko deiak dira, herriek bizitzeko duten eskubideen aldeko defentsa sutsua, kolonizazioaren aurkako salaketa adoretsua…, eta mezu hau pastoralaren hasieratik bukaera arte agerian dela erranen nuke nik.

Lehen erran dut pastorala auzolana dela, eta auzolan horretatik hedatu dituzte aurtengo pastoralean, pertsona, erlijio eta herrien arteko elkartasunerako eta askatasunerako aldarriak. Kantuek, bertsetek, dantzek, satanen hitz jokoek… maisukiro girotu dute Abdelkaderren historia. Niri, pastoralaz gozatzen ari nintzela, behin eta berriz etorri zitzaidan gogora honako galdera: Aljerian gertatu zena ez ote da Euskal Herrian gertatzen ari zaigun gauza bera? Baiezkoan nago ni. Noiz puskatuko ditugu guk ere gainean ezarri dizkiguten kateak?

Amaitzeko tenore honetan, zoriondu nahi ditut pastoral egilea, arizaleak, dantzariak, kantariak eta, modu batean edo bestean, parte hartu duten guztiak, izurrite eta birus gaizto guztien gainetik sekulako pastoral ederra eta kalitate handikoa egiten eta jokatzen jakin izan dutelako. Biba züek! Eta biba pastorala!