Rebus sic stantibus
Sasoi bakoitzean hitz jakin batek indar berezia hartzen duelakoan nago. Arrakalaren bolada iragan da, eta, orain, zaurgarriarenean gaude. Komunikabideek eragin zuzena dute kinka horretan, dudarik gabe. Zoriaren, norbaiten erabakiaren edo uneko egoeraren ondorioa ote den, ostera, ez daukat oso garbi.
Hiperkonexioaren garaiotan, informazioa argi eta txukun barneratzea ezinezkoa den aro trakets honetan alegia, modako hitza edozein testuingurutan, esaldiren batean txertatzeko parada galtzea hutsegite galanta da, agerian jartzen baitu eguneratuta ez zaudela.
Duela ez asko, ez zegoen arrakalarik gabeko bilerarik, elkarrizketarik, bertsorik edo albisterik. Pitzadura, zartatu edo arrail hitzek ez zuten balio, ez, arrakala esan behar zen, artasia metaforikoa izan arren. Areago, ondo geratze aldera, hobe zartatua ikusezina izatea, dotoreago geratzen zen.
Plaka tektonikoen modura, bananduta zeuden bi gizatalderen arteko hutsunea, antza, dagoeneko ezabatu egin da, edo, besterik ez bada, tartea gutxitu edo elkarrengana hurreratu; egun ez baita nonahi arrakala hitza entzuten, ez behintzat lehen adina. Pozgarria, hala bada; susmagarria, hitzaren erabilpena iraungi delako izanez gero. Erabileraz kanpokoa izatera igaro da.
Orain, hitz berri bat erakutsi nahi digute: zaurgarria. Entzunaren entzunez, egunerokoan erabil dezagun espero dute. Hitz zehatz baten erabileraren hedapena ez da ausazkoa. Haren erabilpenak errealitateaz kontziente izateko ez ezik, gizarte-klaseak azpimarratzeko ere balio du.
Zaurgarriak badu, gainera, min egiteko eta ahula izateko aldibereko gaitasuna. Esaldiaren testuinguruak, aitzitik, hiztegiaren bigarren adierara zuzentzen gaitu; bigarrena lehenengorik gabe ez legokeela pentsaraztea erabat saihesten duelarik. Alegia, ez da ahaztu behar norbaitek min hartzen du, beste norbaitek min egiten diolako dela. Edo, beste era batera esanda, kolektibo zaugarriak baldin badaude, iraingarriak daudelako dela.
Azkenaldian, gai honen inguruko lerroburu asko irakurtzen dira, esaterako, «ikasle zaurgarriak» nabarmentzerakoan, horrela, komatxo artean, gehiago zaurgarritzeko. Gainerako gelakideekin alderaturik, ahulak direla esateaz gain, trataera berezia behar dutela ere argi geratzen da, baita idatzizko esaldian ere. Irakurtzerakoan, berriz, eskuekin komatxoen keinua egitea besterik ez zaio falta dagokion politikari edo aurkezleari, esku biak altxatu eta pare bat aldiz hatz erakusleak eta erdikoak luzatu eta batera tolestea, zalantza izpirik gera ez dadin. Seinalatzea, ordea, zauritzeko modu bat dela esango nuke.
Dekretu berriaren arabera, «ikasle zaurgarriak modu orekatuan banatzea eta ikasleak arrazoi sozioekonomikoengatik edo bestelakoengatik ez segregatzea. Horixe izango da dekretuaren helburu nagusia.» Halarik ere, segregazio eragoztea oinarrizko xedea izaki, norbait zaurgarria dela aipatze hutsak, nolabait, bereizketa dakar. Segregazio inklusiboa, nahi bada, baina bereiztea, finean.
Nolanahi ere, zentra dezagun orain dagokigun gaiaren ardatza: hitz jakin batzuen gehiegizko ustiapena, hain zuzen. Irudipena dut hitz batek indarra hartzen duenean, sinonimoek lekurik ez dutela, edo, bestela esanda, zaurgarri bilakatzen direla, arrakala bat sortzen dela hitz zehatz horren eta esanahi bereko bestelako esamoldeen artean. Eufemismoetara jo ohi da halakoetan.
Gauzak horrela, maiz, hiztegiko adieren artean bat hautatzea ez da lan makala izaten, ez behintzat itzultzen edo idazten aritzen garenontzat. Ildo horretatik, baten batek ahul, kaltebera eta zaurgarriaren artean, azken adiera hori aukeratu du «erraz kaltetua gerta daitekeena» adierazteko.
Hautaketa jakin baten zergatia arakatzeak gogoetarako abagunea pizten du. Bada, aukera guztietatik bakarra hautatzeak eta huraxe besterik ez erabiltzeak, ohi bezala, alde onak eta txarrak ditu. Lehenengoari dagokionez, ordura arte apenas ezaguna zen hitzaren esanahia guztiok ikastea; bigarrenari dagokionez, berriz, gainerako adierak bazter uztea. Adierabakarraren albo-ondorioak.
Bestalde, nork erabakitzen du nor den zaurgarria, zauritzen duena, eta nor zaurgarria, ahula? Ez al gara, bada, denok zaurgarri, neurri batean, adiera bietan, bizitzako hainbat unetan?
Hortaz, zaurgarri hitzaren hautuak, ustez berariaz eginikoa den heinean, zergatikoa argitzeko nahira bideratzen gaitu: akaso, zaurgarria ahula edo kaltebera baino ulergaitzagoa al da? Ez hain zaurgarria? Bihurriagoa? Ez besteak bezain zuzena, besteak adina gordina? Susmoa dut delibero horren atzean, errealitatea leuntzeko nolabaiteko gogoa ezkutatzen dela.
Zein ote da hurrengo hitza?
Maite López Las Heras