Herri ukatu eta zanpatu gisa, Euskal Herriak bere mintzaira eta nortasuna iraunarazteko, era guztietako bidezidorrak bilatu behar izaten ditu; horietako bat dugu Iparraldeko eta Hegoaldeko herrien arteko birazkatze edo senidetzea, eta horrela, elkarrekin eta euskaraz, kultur, kirol eta gizarte ekintza eta ekimenak antolatzea. Senidetzea ez da Iparraldean erabiltzen, sortuz geroztik Iparraldeko eta Hegoaldeko herriak senideak garelako. Senidetu gaitezke herri alemaniar edo frantziar batekin, baina ez herri euskaldun batekin, jadanik senideak garelako.

Birazkatzea dugu modu bat, gure Herria banatzen duen arrotz sasi muga hori gainditzeko eta gure arteko ezagutza eta lankidetza handitzeko. Birazkatze hauetako batzuk zaharrak dira, duela berrogeita bost urte inguru sortuak, badira berriagoak direnak, eta baita oraintxe pizten ari direnak ere. Normalean, herritarrengandik sortzen dira, eta urteekin batera indartzean, geroago herriko etxe edo udalen ofizialtasuna atzematen dute. Azken pauso hau ez da beharrezkoa, baina aitortu behar dugu diruz eta azpiegituraz laguntza handia atzemateko bide egokia dela.

Ez dakit zenbat birazkatze dauden Iparrraldeko eta Hegoaldeko herrien artean, baina hogeita hamar bat badirela erranen nuke nik. Horietako batzuk osasunez ongi dabiltza, beste batzuk, berriz, erdi ahantzita. Ez da erraza horiek beti modu aktiboan iraunaraztea, herritarrengandik sortutako ekimenak direnez gero, herritar belaunaldiak zahartzean, ekimenak ere, batzuetan horiekin batera zahartzen baitira, eta beti ez da belaunaldi berririk izaten ekimenari bultzada berria emateko. Eta birazkatze ofizialen kasuetan, horien martxa oso lotua dago udal gobernuan dauden pertsona edo indar politikoekin. Batzuek birazkatzea gogoko dute, baina badira ere, birazkatzeaz deus jakin nahi ez dutenak.

Ez dut aipatu birazkatzeen inolako zerrendarik ezagutzen, baina niri, lerro hauek idazterakoan, honako hauek datozkit gogora: Uztaritze eta Tolosa, Hazparne eta Azpeitia, Baigorri eta Tafalla, Itsasu eta Etxauri, Atharratze eta Otsagi, Baiona eta Iruñea, Hergarai eta Araitz, Larresoro eta Leaburu, Aiherra eta Antzuola, Banka eta Eugi, Hendaia eta Argedas, Maule eta Tutera, Donibane Garazi eta Lizarra, Urruña eta Segura, Aldude eta Zestoa…

Orain, segidan, Aiherra eta Antzuola ospatzen ari diren 40. urteurrena, eta Urruña eta Segura ospatzen ari diren 30.ena aipatuko ditut.

Aiherra eta Antzuolaren arteko birazkatzea.-

Aurten, lehen erran bezala, bi herrien arteko auzolanaren 40. urteurrena ospatzen ari dira, eta euskal prentsan maiz azaltzen zaigu elkarrekin egiten ari diren ekimen eta ekitaldien berri. Nafarroa Behereko Aiherra herria eta Gipuzkoako Antzuola, Izarraitz mendian elkar ezagutu zuten bi herrietako lagunen arteko harremanen ondorio gisa lotu ziren, eta orduz geroztik, era guztietako harremanak landu dituzte elkarrekin. 20. urteurrena betetzean, birazkatze ofiziala izenpetu zuten bi herrietako udal agintariek. 30. urteurrena berritu zuten, eta orain, 2024ko urriaren 19an, izenpetuko dute hirugarren agiria.

Edozein ekintza, edozein kultur ekitaldi dela eta, aitzaki ederra izaten dute aihertarrek eta antzuolarrek biltzeko eta auzolanean aritzeko. Gainera, belaunaldi zaharrei, naturaltasun osoz, belaunaldi gazteak gehitu zaizkie, eta hori dela eta, bi herrien arteko loturak gero eta estuagoak dira.

Urriaren 12an, ostiralarekin, Iparraldeko Euskal Irratiek antolaturik, eta Jojo Bidart kazetari famatuaren eskutik, Ipar-Hego birazkatzeei buruz, prentsaurreko eztabaida antolatu zuten Aiherrako Denen Etxea izeneko gela eder eta zabalean. Bertara hamar bat herrietako auzapez, hautetsi eta ordezkari hurbildu ziren heien esperientziaz eta egoeraz mintzatzera. Han ziren Aldude Telebistako eta gainerako euskal hedabideetako kazetariak eztabaida horren lekukotasuna entzuteko eta hedatzeko asmoz.

Arño Gaztanbide jaun auzapezak zabaldu zuen ekitaldia hurbildutako guztiei ongi etorria emanez, eta gero, Jojo Bidart kazetariak hurbildutakoei zenbait galdera egin zizkien. Lehenik, Urruñako Filipe Aramendi jaun auzapezari eman zion hitza, eta honek Urruña eta Seguraren arteko harremanak, nondik nora sortuak eta bideratuak izan diren aipatu zituen. Horretaz gain, denak gonbidatu zituen, urriaren 13an, hau da, igandearekin, Urruñako plazan izanen den birazkatze ofizialaren ekitaldira. Haren ustez, harreman hauek aberats eta emankorrak izan dira bi herrietako herritarrentzat, sasi mugaren kalteak saihesten lagundu dute, eta euskal nortasunaren ezagutzean sakontzeko aukera ezin hobea izan da denentzat. Haren aburuz, birazkatze honek belaunaldi gazteekin jarraituko du.

Horren ondotik, Baztango eta Baigorriko gazteak mintzatu ziren.

Haien arteko harremanak Baztandarren Biltzarrean eta Nafarroaren Egunean piztu ziren duela sei bat urte, eta ordutik auzolanean aritu izan dira ekitaldiak antolatzen. Aurten hirugarren aldiz, Basaizea elkarteko eta Baztango Gaztetxeko gazteek Izpegiko kaskoan, bestak antolatzeari ekin diote. Bai baztandarrek eta bai baigorriarrek oso positibotzat jo zuten beraien arteko elkarlana.

Segidan, Larresoro eta Leaburu herrien arteko birazkatzea aipatu zuen Larresorotik hurbildutako arduradun batek. Kontatu zuenez, bi herrien arteko harremana duela 40 urte inguru sortu zen, eta 2023an bi udalek birazkatze ofiziala izenpetu zuten. Birazkatze horretan garai onak izan dituztela aitortu zuen arren, uzkur eta ezkor agertu zen gaurko egoeraz hitz egiterakoan. Haren ustez, harreman hori oso lotua da belaunaldi zaharrekin, baina belaunaldi gazteek ez omen dute jarraipena beraien gain hartzen.

Gero, hazpandar hautetsi ohi batek hitza hartu zuen eta Hazparnek Azpeitiarekin duen birazkatzeaz elestatu zen. Duela 40 bat urte sortu zen bi herrien arteko lotura, eta adiskidetasun horren bultzatzaile izan ziren Mixel Lekuona apeza eta Piarres Xarriton auzapeza. Orduz geroztik, oso harreman estua eta emankorra izan dutela aipatu zuen, urte oroz, zazpi edo zortzi ekitaldi elkarrekin egiten baitituzte. Kobida eta konfinamenduaren garaiak talde eragilea ahuldu zuen, eta orain ez dute segidarik aitzina, lehen bezain indartsu, jarraitzeko. Dena den, haren aburuz, azkenean, belaunaldi berriak engaiatuko dira.

Hazpandarraren testigantza entzun ondoren, Jojo Bidartek hitza pasatu zion Baigorri-Tafalla birazkatzeaz mintzatzera hurbildu zen baigorriar gazteari. Honek kontatu zuenez, bi herrien arteko ezagutza eta elkarlana 1978an hasi zen, eta Joxe Mari Espartza hautetsi tafallarra eta eta Haritxelhar auzapeza izan ziren eragile eta bultzatzaile handiak. 2022an bi herrietako udalek birazkatze ofiziala izenpetu zuten, eta ordutik mugaz gaineko elkarte bat eratu nahian dabiltza. Erlazio aberats eta naroa izan dela hasiera-hasieratik azaldu zuen, eta gainera, gaurko gazteek horretan jarraitzen dutela ikusirik, etorkizun handia ikusten diola aipatu zuen.

Baigorriarraren ondotik, Aldudeko ordezkariak hartu zuen hitza, eta Zestoarekin izenpetu berria duten birazkatzea aipatu zuen. Ilusio handiz ikusten dute bi herrien arteko harremana eta auzolanerako prest direla erran zuen.

Segidan, Jojo Bidartek hitza eman zion Etxepare Lizeoko Pello Aranzabal ordezkariari. Honek azaldu zuenez, duela bospasei urte Lizeoa harremanetan jarri zen Iparra-Hegoa elkartearekin, eta orduz geroztik ikasleek parte hartzen dute Seguran eta Urruñan antolatzen diren ekitaldietan. Baina ikasleak ez dira ikusle gisa joaten, eragile eta parte aktibo gisa baizik, eta horrela izanki, ikusgarriak antolatzen dituzte eta badute txaranga bat eginik, euskal kantuz eta dantzaz, karrikak eta plazak animatzeko. Urtero, ikasle tropel berri bat sartzen da Iparra-Hegoaren dinamikan.

Horren ondoren, Itsasuko Mikel Hiribarren jaun auzapezak hartu zuen hitza eta Itsasuk Etxauri nafar herriarekin duen harremanaz eta birazkatzeaz mintzatu zen. Dena sortu zen aspaldian, Itsasun urtero ospatzen duten Gerezi Bestaren karira, Etxauritik gereziak ekartzen hasi baitziren. 2020an birazkatze ofiziala izenpetu zuten. 2021-2022ko konfinamenduak elkarlana zapuztu zuen, neurri batez, eta orain berreskuratzen ari dira.

Segidan, Jean Mixel Barbier aihertar eragile eta kazetari ezagunak hitza hartu zuen, eta Aiherra eta Antzuola herrien arteko auzolan eta birazkatze positiboa ukan zuen hizpide. Dena den, hauxe bota zuen gogoeta gisa: “Hastea erraza da, baina irautea zailagoa da, etengabeki proiektu berriak landu behar direlako.” Hala eta guztiz ere, bi herrien arteko elkarlana eta auzolana goraipatu zituen, emandako fruitu ederrak denon gogora ekarriz. Gauza bera egin zuen segidan, Antzuolatik etorritako herritar gazteak. Beraz, Aiherran eta Anzuolan, bada indarra eta jendea bi herrien arteko birazkatzearekin aitzina jarraitzeko.

Gero Ortzaizeko hautetsi batek aipatu zuen, orzaiztarrek ere horrelako auzolana eta birazkatzea burutzeko nahikeria dutela, oraingoz deus ez badute egin ere. Udalbitzarekin harremanetan sartuak dira beraien asmoa bideratu ahal izateko.

Eta horrelako solas eta gogoeta interesgarriak entzun eta konpartitu ondoren, Jojo Bidartek eztabaida bukatutzat eman zuen. Berehala, Arño Gaztanbide aihertar auzapezak bertan ziren guztiak ondoko mahaietan prest zeuden jan-edariak dastatzera gomitatu zituen. Hortxe, basoa eskuan eta mokadu goxoa ahoan ukanik, solasaldi eta ideia berriak entzun ahal izan genituen. Hori bai, denak ados ziren Jean Mixel Barbierrek erran zuenarekin: “Hastea erraza da, irautea da zailagoa”.

Urruña eta Seguraren arteko birazkatzea.-

1995ean, Elizondon urtero ospatzen duten Baztandarren Biltzarra izeneko besta ederrean elkar ezagutu zuten Urruñako eta Segurako herritar zenbaitek. Euskal kantuetan aritu ziren eta azkenean elkarrekin euskal ekimenak antolatzea erabaki zuten. Horrela sortu zuten, gaur Euskal Herri osoan horren ezaguna den Iparra-Hegoa elkartea. Heldu den urtean, auzolan horren 30. urteurrena ospatuko dute.

Urte haietan urruñarrak borrokan ari ziren ikastola herrian sortu nahian. 1994an ikastola eraikitzeko elkartea egin zuten. 1995ean, Etxegorri jaun erretorak Itsas Mendi zinema giristinoan gela bat utzi zien, eta horrela hasiera eman zioten lehen kurtsoari. Hurrengo urtean, hau da, 1996an, Etxegorri erretorak baimena eman zien elizaren lurretan bi etxola edo prefabrikatu jartzeko, gero eta handiagoa zen haur kopuruak bertan euskarazko kurtsoa egin zezan. 1997an, “1000 harri ikastola eraiktizeko” kanpainari hasiera eman zioten eta 1998an ikastola berria egina zegoen.

Urte haietan ikastolaren aldeko borroka gogorra izan zen Urruñako auzapeza arrunt kontra baitzen. Baina, azkenean, baimena eta lurra lortuta, dirua, materiala… behar zen, eta segurarrek gogotik lagundu zuten dirua biltzen, materiala eta langileak bidaltzen, euskal jaialdiak antolatzen… Garai hartan hasi ziren Seguran, euskal besta handi bat antolatzen Urruñako ikastola laguntzeko asmoz, eta orduz geroztik, urtero egiten dute arrakasta handiz. Garai hartakoa da ere, Seguran eta Urruñan antolatzen duten Euskal Kultur Astea, Euskal Herriko bazter guztietako jendeak erakartzen jakin izan duena. Panpi Sain-Mariek laborariak Labandibarretik gereziondo ttipi bat eraman zuen Segurara eta bertan landatu. Gau zuhaitz ederra da, urtero loratzen dena, eta bera da Segura eta Urruñaren artean dagoen adiskidetasunaren eta auzolanaren ikur eta lekukoa.

2020an, 25. urteurrena ospatzeko asmoa zuten, baina kobidak eta konfinamenduak zapuztu zuten. 2021ean Euskal Herri osoan eta baita Patagoniako diasporan ere ibili zen Kutxabira izeneko ekimen arrakastatsua antolatu zuten, eta bukaera Urruñako herrian egin zuten. Hantxe Urruñako Filipe Aramendi eta Segurako Izarra Illarreta auzapez jaun-andereek, jende aurrean, bi herrien arteko birazkatze ofiziala egiteko aldarrikapena zabaldu zuten. 2022an, 25. urteurrena ospatu ahal izan zuten eta Seguran, Euskal Kultur Astearen kari, bi auzapezek aldarrikapen berbera errepikatu zuten gereziondoaren aitzinean.

2023ko irailaren 30ean, herri elkarketa bat egin zuten Seguran, eta hara joan zen urruñar tropel bat, hango bazterrak ezagutzera eta segurrarekin adiskidetasunezko loturak estutzera. Gauza bera egin zuten segurrarek, urte bereko azaroaren 25ean, Urruñara joan zirelarik. Jadanik bidea egina zeukaten, eta horrela, 2024ko urriaren 13an, igandearekin, Urruñako eta Segurako hautetsi, arduradun eta herritarren aurrean, bi herrietako auzapezek birazkatze ofizialaren agiria izenpetu zuten. Egun ederra izan zen, kantuz, dantzaz, solastuz, janez eta edanez, euskaldunok egiten dugun modura, pasatu zena. Jakin dugunez, jadanik urruñarrak eta segurarrak proiektu berriak prestatzen hasiak dira.